Tarih boyunca kadınların hak arama ve kadın-erkek eşitliğine ulaşma mücadeleleri farklı isimler altında (kadın hakları mücadelesi, kadın hareketleri, feminizm, toplumsal cinsiyet eşitliği) devam etmiştir. Hak aramaya yönelik mücadele yöntemleri; -erkek isimleri kullanarak verdikleri edebi eserler yoluyla- ‘örtük’ olabildiği gibi, -İngiltere’de seçme ve seçilme hakkını elde etmek için örgütlenen ‘suffragette hareketi’ndeki gibi kamu binalarına saldırı şeklinde- aktif eylem düzeyinde de olabilmiştir.

Çağdaş toplumlarda hak arama mücadelesinde kullanılan yöntemlerden biri eğitimdir. Eğitim, bireylerin, bir konuyu sorgulayıp değerlendirmesinde, mücadelenin gereklerini ve yöntemlerini öğrenmesinde önemli bir araçtır. Toplumsal cinsiyet eşitliği eğitimi konusunda yazılan bu kitapla, kadın hakları mücadelesinin yöntemlerinden biri olan eğitim yoluyla, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında bir adım atmak hedeflenmektedir.

Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü [KSGM] 2008-2013 Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ulusal Eylem Planında toplumsal cinsiyet eşitliği konularına eğitim fakültelerinin lisans ve lisansüstü programlarında yer verilmesi gerektiği kararını almıştır (KSGM, 2008). YÖK (2016) ‘Yükseköğretim Kurumları Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Tutum Belgesi’nde hem eğitim fakültelerinde hem de diğer fakültelerde ‘toplumsal cinsiyet eşitliği’ dersinin zorunlu veya seçmeli ders olarak yer alması gerektiğini bildirmiştir. Bu kararlardan hareketle öncelikle eğitim fakülteleri olmak üzere, üniversitelerde yararlanılmak üzere Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitimde Program Geliştirme Bilim Dalı’nda "Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Eğitim Programının Hazırlanması, Uygulanması ve Değerlendirilmesi” başlıklı bir doktora tezi yazılmıştır. Okumakta olduğunuz kitap, söz konusu tezin bir bölümünden üretilmiştir. 

Bu kitap hazırlanırken teori ile uygulama arasında bir köprü kurulmaya çalışılmıştır. Kitabın konusunu oluşturan Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Eğitim Programının hazırlanmasında, öncelikle öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik eğitimsel ihtiyaçları belirlenmiştir. Ortaya çıkan ihtiyaçlardan hareketle kazanımlar yazılmış, kazanımlar doğrultusunda içerik, öğrenme yaşantıları ve ölçme ve değerlendirme boyutu oluşturulmuştur. Hazırlanan taslak programa yönelik program geliştirme, ölçme ve değerlendirme ve toplumsal cinsiyet konu alanı uzmanlarının görüşleri alınmış ve bu görüşler doğrultusunda bazı düzenlemeler yapılmıştır. Bir eğitim-öğretim döneminde uygulanan bu programın değerlendirilmesi sonucunda, programın katılımcılara toplumsal cinsiyete yönelik bilgi ve farkındalık kazandırmada etkili olduğu görülmüştür. 

Bu kitap dokuz bölümden oluşmaktadır. Bölümlerin içeriği, Acar-Erdol ve Gözütok’un (2017a) yaptıkları, öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik eğitim ihtiyaçları konulu araştırma doğrultusunda oluşmuştur. Bu araştırma sonucunda öğretmen adaylarının; ‘cinsiyet ve toplumsal cinsiyet’, ‘toplumsal cinsiyet rolleri’, ‘toplumsal cinsiyet kalıpyargıları’, ‘eğitim ortamında toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık’, ‘meslek seçiminde toplumsal cinsiyet kalıpyargıları’, ‘kadının çalışma yaşamına katılımı’, ‘kadının karar alma mekanizmalarına katılımı’ ve ‘kadına yönelik şiddet’ konularında eğitim ihtiyaçları olduğu ortaya çıkmıştır. Bu konuların yanında, kitabın birinci bölümünde ‘kadın haklarının gelişimi’ konusuna yer verilmiştir. Bu bölüme yer verilmesinin nedeni; toplumsal cinsiyet çalışmalarının felsefesini anlayabilmek için kadın hareketi ve feminizm içerisindeki kadın haklarının gelişimini, yöntemini ve kazanımlarını anlamanın faydalı olacağı düşüncesidir. Her bölümde öncelikle ilgili konu alanına ilişkin teorik bilgilere yer verilmiş, ardından o konu alanına ilişkin etkinlik örnekleri paylaşılmıştır.

Kitabın birinci bölümünde tarihsel süreç içerisinde kadın hareketleri, kadınların örgütlü mücadeleye başlamaları, dikkat çektikleri konular ve kazanımları açıklanmıştır. İkinci bölümde toplumsal cinsiyet kavramını doğuran koşullar, toplumsal cinsiyet ve cinsiyet kavramlarının anlamları, özellikleri ve farklılıkları açıklanmış, kadınla erkek arasındaki cinsiyet ve toplumsal cinsiyet farklılıkları örneklendirilmiştir. Üçüncü bölümde, toplumsal cinsiyet kavramının anlamına ve özelliklerine ve toplumsal cinsiyete dayalı işbölümünün etkilerine yer verilmiştir. Dördüncü bölümde toplumsal cinsiyet kalıpyargılarının anlamı ve özellikleri açıklanmış, etkileri değerlendirilmiştir. Beşinci bölümde, toplumsal cinsiyet eşitliği ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği kavramları açıklanmış, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin maddi sonuçları örneklendirilmiştir. Bu sonuçlardan biri olan kadının çalışma yaşamına katılımındaki mevcut duruma ve engellere yer verilmiştir. Altıncı bölümde, kadının karar alma mekanizmalarına katılımının önemi, mevcut durum ve kadınların karar alma mekanizmalarında yer almasını engelleyen etmenler açıklanmıştır. Yedinci bölümde, kadına yönelik şiddetin anlamı ve şiddet türleri açıklanmış, kadına yönelik şiddete dair istatistikler paylaşılmış ve kadına yönelik şiddetin nedenleri ve etkileri değerlendirilmiştir. Sekizinci bölümde, kadınların eğitiminin önemine,  eğitime katılımda toplumsal cinsiyet temelli eşitsizliklere, öğretim materyallerinde ve öğretmen davranışlarında toplumsal cinsiyet ayrımlarına yer verilmiştir. Dokuzuncu bölümde, okullarda toplumsal cinsiyete dayalı mesleki yönlendirme uygulamaları açıklanmış ve etkileri değerlendirilmiştir.

Bu kitabın ortaya çıkmasında beni cesaretlendiren ve eleştiri ve önerileriyle geliştiren hocam Prof. Dr. F. Dilek Gözütok’a; güçlü ve kararlı duruşuyla model olan, kitap içerisinde yazdığım senaryolarda bana ilham veren annem Güray Acar’a; beni her konuda destekleyen ve kitaba yönelik eleştirileriyle katkıda bulunan eşim Ahmet Erdol ve kardeşim Kardelen Acar’a; kitabın yayımlanmasında emek veren Eğiten Kitap Yayın Koordinatörü Özgür Doğan’a ve tüm ekibine sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

İncelemelere ve düzenlemelere karşın gözden kaçan hatalar ve eksikliklere yönelik eleştiri ve önerilerinizi bekliyor, okurların katkılarıyla gelecekte daha kapsamlı bir baskı umudu taşıyorum.

Tuba ACAR ERDOL

Ordu, 2019